Avukat dosya fotokopisi alabilir mi? Adliye koridorlarından sokağa uzanan bir mesele
İstanbul’da yaşıyorum. Sabahları metrobüste, akşamları kalabalık vapurlarda geçen bir hayatım var. Bir sivil toplum kuruluşunda çalışıyorum; adalet, eşitlik ve haklara dair dosyalarla boğuşuyorum ama asıl dersleri sokakta alıyorum. Çağlayan Adliyesi’nin önünde sigarasını içen stajyer avukattan, duruşma sonrası ağlayan bir kadına kadar herkesin yüzünde aynı yorgunluk var. Ve şaşırtıcı biçimde, bazen çok “teknik” görünen bir soru bu yorgunluğun merkezine oturuyor: Avukat dosya fotokopisi alabilir mi?
Bu soru sadece bir usul meselesi değil. Toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet açısından bakınca, cevabın kimin hayatını nasıl etkilediğini net biçimde görüyorsun.
Hukuki bir hak, pratikte bir eşik
Kağıt üzerinde durum net. Avukatların vekâletli oldukları dosyalardan inceleme yapma ve dosya fotokopisi alma hakları var. Ceza ve hukuk yargılamalarında bu hak, savunmanın olmazsa olmazı. Ama İstanbul gibi bir şehirde, o hak bazen adliye koridorlarında eriyor.
Bir gün adliyede, yanında çocuğuyla gelen bir kadın avukatla sohbet etmiştim. Tek başına çocuğunu büyütüyor, bir yandan duruşmaya giriyor, bir yandan dosya peşinde koşuyordu. “Dosya fotokopisi alabilir miyim?” diye sorduğunda, memurun yüzündeki isteksizliği görmüştüm. İşte o an anladım: Avukat dosya fotokopisi alabilir mi sorusu, güç ilişkileriyle doğrudan bağlantılı.
Toplumsal cinsiyet perspektifinden bakınca
Kadın avukatların adliyede yaşadığı deneyimler, bu konunun neden sosyal adaletle ilgili olduğunu gösteriyor. Erkek meslektaşlarının daha kolay eriştiği dosyalara, kadın avukatların bazen “bekleyin”, “amir gelsin”, “şimdi olmaz” duvarına çarparak ulaşmaya çalıştığını çok gördüm.
Bir meslektaşım anlatmıştı: Şiddet mağduru bir kadının davasında, dosyadan fotokopi almak istiyor. Karşısındaki memur, sanki kişisel bir talepmiş gibi davranıyor. Oysa zaman kaybı, sadece avukatı değil, müvekkili etkiliyor. Şiddete uğramış, ekonomik olarak kırılgan bir kadın için adaletin gecikmesi, adaletin hiç gelmemesi anlamına gelebiliyor.
Bakım yükü ve zaman eşitsizliği
Toplumsal cinsiyet dediğimiz şey, sadece kimliğinle ilgili değil; zamanın nasıl dağıtıldığıyla da ilgili. Kadın avukatlar, bakım emeğini daha fazla üstleniyor. Çocuğu okuldan almaya yetişmesi gereken bir avukat için dosya fotokopisi almak adına saatlerce beklemek, ciddi bir engel. Erkek meslektaşının “yarın yine gelirim” diyebildiği yerde, o kadın için bu seçenek yok.
Çeşitlilik: Herkes için eşit mi?
Avukat dosya fotokopisi alabilir mi sorusu, farklı gruplar için farklı anlamlar taşıyor. Engelli avukatlar, genç stajyerler, göçmen müvekkillerle çalışanlar… Hepsi bu prosedürden farklı şekillerde etkileniyor.
Bir keresinde işitme engelli bir avukatın, dosya fotokopisi talebini anlatmak için ne kadar zorlandığını görmüştüm. Fiziksel mekânlar, iletişim biçimleri ve bürokratik tavırlar zaten dışlayıcıyken, bir de keyfî uygulamalar eklenince eşitsizlik katlanıyor.
Genç stajyer avukatlar da ayrı bir yerde duruyor. Kartal-Adliye metrosunda sabah karşılaştığım, elinde dosyalarla koşturan o gençlerin çoğu, “usta” avukatların rahatça aldığı hizmetleri almakta zorlanıyor. Ünvanın, yaşın ve görünüşün, hukuki bir hakkın kullanımını etkilemesi ciddi bir adalet sorunu.
Sosyal adalet açısından mesele neden önemli?
Sivil toplumda çalışırken hep şunu söylüyoruz: Hakların varlığı kadar, erişilebilirliği de önemli. Avukat dosya fotokopisi alabilir mi sorusu, tam da bu noktada duruyor. Eğer bu hak, pratikte sadece belli bir profile sahip avukatlar için kolayca kullanılabiliyorsa, müvekkiller arasında da eşitsizlik doğuyor.
Ekonomik durumu zayıf, dezavantajlı gruplardan gelen insanlar, genellikle zaten sistemle baş etmekte zorlanıyor. Onların avukatlarının dosyaya erişimi zorlaştıkça, savunma hakkı kağıt üzerinde kalıyor.
Avukat dosya fotokopisi alabilir mi? Sokaktan gelen cevap
Akşam iş çıkışı vapurda, adliye yorgunluğu yüzümden okunurken şunu düşünüyorum: Bu soru aslında çok basit. Evet, avukat dosya fotokopisi alabilir. Ama asıl mesele, herkes için eşit biçimde alabiliyor mu?
Sokakta gördüklerim bana şunu öğretti: Adalet, sadece kanun maddelerinde değil, günlük uygulamalarda var oluyor. Toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet perspektifinden bakmadan, bu soruya verilen cevap eksik kalıyor. Çünkü bir dosyanın fotokopisi bazen bir kadının hayatını yeniden kurma şansı, bazen bir gencin mesleğe tutunma umudu, bazen de bir çocuğun geleceği olabiliyor.